"X Hastalığı" nedir? Küresel salgın tehdidi dünya liderlerinin gündeminde

Covid-19 salgınından 20 kat daha ölümcül olduğu varsayılan "X Hastalığı", İsviçre'nin Davos kentinde düzenlenen Dünya Ekonomik Forumu'nda uluslararası liderlerin potansiyel tehdit hakkında görüşmek üzere toplanacağı bir panelin odak noktası olacak. Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılan "X Hastalığı" tanımlaması henüz kaynağı bilinmeyen potansiyel salgın risklerini temsil ediyor.


Dünya Ekonomik Forumu'nda Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve ilaç şirketi AstraZeneca'nın da aralarında bulunduğu konuşmacılardan oluşan bir panel düzenlenecek. Forumda herhangi bir sağlık tehdidi karşısında hangi yeni çabalara ihtiyaç duyulduğunun tartışılacağı "X Hastalığına Hazırlık" adlı bir toplantı yapılması planlanıyor. "X Hastalığı"nın Corona virüsten 20 kat daha ölümcül etkileri olacağı tahmin ediliyor.

DSÖ'nün web sitesinde, "X Hastalığı, insanlarda hastalığa neden olup olmadığı bilinmeyen bir patojenden kaynaklanan ciddi bir uluslarası salgını temsil ediyor." ifadesine yer verildi. Amaç bilinmeyen bir "X Hastalığı"na karşı mümkün olduğunca hazırlıklı olmak. Toronto Üniversitesi'nden biyoetik ve küresel sağlık profesörü Kerry Bowman, "X Hastalığı, Covid-19'dan daha güçlü olan çok ciddi bir hastalığın ortaya çıktığı varsayımsal bir senaryoyu temsil ediyor. Bu, hızla yayılan bir hastalık tehdidine dünyanın nasıl tepki vereceği konusunda varsayımsal bir hazırlık." dedi.

Potansiyel hastalıklara hazırlıklı olmak çok önemli olsa da hastalıkları önleme çabası da eşit derecede önem teşkil ediyor. En büyük "X Hastalığı" tehdidinin zoonotik, yani hayvanlarda ortaya çıkan bir virüsten kaynaklanacağına inanılıyor. Zoonotik hastalıklara bir örnek, yaygın olarak domuz gribi olarak bilinen "H1N1 influenza" virüsü. Dünya çapında insanlar yüzünden nesli tükenen hayvanlar ve orman kaybının çarpıcı boyutları, bu tehdidi giderek daha olası hale getiriyor. Tehdit bu kadar ciddiyken hastalığa karşı hazırlıklı olmak kadar hastalığı önlemeye odaklanmanın önemi de artıyor.

Indian Journal of Medical Research'te 2021 yılında yayınlanan bir araştırmaya göre memelilerde ve kuşlarda yaklaşık 1,67 milyon tanımlanmamış virüsün var olduğu düşünülüyor. Bilim insanları bu virüslerin yarısının insanlara yayılma potansiyeline sahip olduğunu tahmin ediyor. Henüz tanımlanamayan bu tehditlerin doğurduğu hastalık riski artan insan nüfusu, biyolojik çeşitlilik kaybı, değişen iklimler ve tarım için agresif arazi kullanımıyla birlikte gitikçe büyüyor.

Küresel salgının en son örneği 2019 yılının sonlarında yayılmaya başlayan Corona virüs SARS-CoV-2. Johns Hopkins Coronavirüs Kaynak Merkezi'ne göre virüs o zamandan beri yüz milyonlarca insana bulaştı ve dünya çapında 6,8 milyondan fazla kişinin ölümüne neden oldu. Corona virüsün insanlara nasıl bulaşmaya başladığı belirsizliğini koruyor. Çin'de ilk Covid-19 vakalarının tespit edildiği yere yakın bir pazardan toplanan örnekleri inceleyen bilim insanları, salgının bir laboratuvardan değil hayvanlardan kaynaklandığı yönünde kanıtlar bulduklarını söyledi.

Bulaşıcı hastalık riskinin farkında olan Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), 2018 yılında gelecekte yaşanması potansiyel bu bilinmeyen salgına Ar-Ge Planı'nda kendine yer bulabilmesi için bir isim verdi: X Hastalığı. X Hastalığı henüz bilinmiyor ancak bilim insanları bir sonraki büyük salgının "henüz karşılaşmadıkları" bir virüsten kaynaklanabileceğinin farkında ve bu nedenle hazır olmak istiyorlar. Belgede, DSÖ'nün halk sağlığı için ciddi risk oluşturabileceğine inandığı Ebola virüsü, Zika virüsü ve şiddetli akut solunum sendromu (SARS) gibi hastalıklar da listeleniyor.

Başta savunmasız nüfusların korunması olmak üzere Covid-19'da deneyimlenen planlamadaki küresel eksiklikler göz önüne alındığında gelecekteki salgınlara yönelik hazırlıklara başlamadan önce Covid-19'dan alınan derslerin incelenmesi çok önemli. Profesör Bowman, “Geçmişle uğraşmadan geleceğe nasıl hazırlanabileceğimizi bilmiyorum. Bu bana hiç mantıklı gelmiyor. X Hastalığı geleceğe yönelik bir hazırlık ve şu ana kadar öğrendiklerimizi değerlendirmeden bunu nasıl yapacağımızı anlamıyorum. Planlamada bir parça eksik." ifadelerini kullandı.

Profesör salgın sırasında özellikle yaşlıların uzun vadeli bakımı konusunda birçok hata yapıldığını vurguladı. Covid-19'un başlangıcından bu yana gelecekteki salgınlara yönelik hazırlık ve önleme açısından çok az ilerleme kaydedildi. Bowman, "X Hastalığı üzerine planlamaların çoğu, aşıları mümkün olan en hızlı şekilde nasıl temin edebileceğimize yoğunlaşıyor. Peki, COVID-19'dan ne öğrendik ve bu X Hastalığı için planlamayı nasıl etkileyecek?" dedi.

Dünya Sağlık Örgütü, her sene salgın potansiyelleri nedeniyle acil müdahale gerektiren "öncelikli hastalıkların" yer aldığı bir liste yayınlıyor. Listede Ebola, Zika ve SARS gibi artık iyi bilinen ölümcül virüslerin yanı sıra Lassa ateşi ve Marburg virüsü hastalığı gibi daha az bilinen hastalıklar da yer alıyor. Bu yılın farkı, listedeki hastalıklar arasında "X Hastalığı" denilen gizemli bir tanımın yer alması. Bu gizemli hastalık tam olarak nedir ve neden listeye dahil edildi?

"X Hastalığı"nın neyden kaynaklanacağı şu anda bilinmiyor ancak DSÖ tarafından ciddi bir mikrobiyal tehdit olarak kabul ediliyor. Yeni bir corona virüsünün neden olduğu Covid-19, 2019'un sonunda pandemiye yol açtığında "X Hastalığı"nın bir örneğiydi. Doğada varlığını sürdüren geniş virüs ağı, bu tür hastalıkların muhtemel kaynağı olarak görülüyor. Bunun nedeni bu virüslerin insanlara yayılıp onları enfekte etme ve bağışıklıklarının olmadığı bir enfeksiyona yol açma potansiyelleri. DSÖ, "X Hastalığı"nı belirlenemeyen bir hastalık olarak listeleyerek, salgınların her zaman tanımlanmış bir kaynaktan gelmediğini ve "ciddi bir uluslararası salgına, şu anda insanda hastalığa neden olduğu bilinmeyen bir patojenin neden olabileceğini" kabul etmiş oluyor.

"X Hastalığı" her an ortaya çıkabilir. Grip gibi zaten bilinen bir hastalığın mutasyonu olabilir. Tarihin en ölümcül salgınlarından biri olan 1918'deki meşhur İspanyol gribi salgını, yarım milyar insanı enfekte etti ve 20 milyondan fazla kişinin ölümüne neden oldu. Hastalık şempanzelerden yayılan HIV gibi 35 milyondan fazla insanı öldüren henüz keşfedilmemiş bir hastalık da olabilir. "X Hastalığı" ayrıca insanlar tarafından da kasıtlı olarak geliştirilip yayılabilir. Ne yazık ki biyolojik savaş yeni bir şey değil ve Amerika Birleşik Devletleri dahil 16 ülkenin biyolojik silah programları var veya olduğundan şüpheleniliyor.

Amerika'nın o zamanki Savunma Bakanı Donald Rumsfeld 2002 yılında, “bilinen bilinmeyenler” hakkındaki konuşması nedeniyle alay konusu olmuştu. Bugün bunlardan birine "X Hastalığı" deniyor ve bu kimsenin gülünç bulduğu bir konu değil. Salgının geleceği kesin ve net şekilde bilinirken hastalığa neden olabilecek patojenler gizemini korumaya devam ediyor. "X Hastalığı"nın tehdit unsuru olarak listelenmesinin en temel nedeni de bu gizeme karşı hazırlıklı olabilmek.

Teşekkürler